[ 2023-06-29 10:46:14.201 - 19370214 - Seite 3 ]
N-ro 6 (9l3) —— paĝo 3
La Mundo kiel Unuo
La spirita unueco de la mondo estas
ideo tiel malnova kiel la historio mem,
kaj ideo kiu ĉiam allogas la veran es-
perantiston. La ekonomia unueco de la
mondo kompreneble estas pli nova
koncepto, kvankam tre klare kompren—
ita kaj klarigita de la angla filozofo
Herbert Spencer antaŭ 80 jaroj. De tiam
ekonomiistoj de ĉiuj nacioj avertis la
homaron ke ignori tiun unuecon estas in—
viti tutmondan ruiniĝon; sed jaron post
jaro la nacioj agis tute egoiste, kaj pre-
cipe dum la lastaj jaroj konstruis pli kaj
pli multe da baroj kontraŭ la laŭnatura
evoluo de internacia komerco.
Estas rimarkinde ke ne ekzistis, ĝis
nun, iu grava societo celanta la starigon
de mondunueco. Esperantistoj tial ĝojos
pri la starigo de la (( Mondfundamento >>
kiu ĵus elsendis sian unuan manifeston
sub la titolo (( La Mondfundamento;
Propono por tuja agado sur monda
bazo >).
La manifesto estas eldonita de or—
ganiza komitato kun oficejo en Londo-
no. kaj inter la subskribintoj estas
mondfamaj pacbatalantoj kiel Sir Ar—
thur Salter, Sir Norman Angell, D-ro
Ray Lyman Wilbur, D—ro M. j. Bonn.
Cuglielmo Ferrero, jules Romains, Lord
Lytton kaj Salvador de Madariaga
(prezidanto).
La manifesto komenciĝas jene: (( Ne—
detenata de la kreskanta virulenteco ")
de militemaj tendencoj, kaj stimulata de
la sopiro al paco kiu estas egale forta
tra la mondo, grupo da homoj laboris
dum kelka tempo pri la jenaj proponoj.
Ili nun prezentas ilin kiel unu el la
rimedoj, per kiuj, laŭ ilia opinio, kon-
struaj pacaj penoj devus esti leoataj su-
per nura pacifismo, kaj provizataj per
konkreta celo— la inteligenta organizo
de la vivo sur tiu ĉi planedo. ))
La broŝuro tiam elmontras la argu—
menton por monda fundamento. Ĝia
ĉefa tezo estas ke la ĝenoj. kiuj tur-
mentas la mondon, hodiaŭ estiĝis de la
fakto ke —— dum la mondo estiĝis unuo
kaj la popoloj de la mondo esta8, fakte,
monda socio— ili daŭre kaj blinde
penas reguligi siajn vivojn kiel ses-dek
sendependaj unuoj. Monda konscio
estas stimulota, precipe inter la ĉefaj
personoj de la diversaj landoj, tiel ke
per ili ĝi iom post iom dispenetras en
sufiĉe grandan nombron da popoloj por
(( enmeti en mondajn aferojn la iometon
da kunordigo kiun ili bezonas >>.
(( En la servo de tiu ĉi alta celo >>, di-
ras “la manifesto, uni proponas varbi
grupon da homoj havantaj spertadon de
mondaferoj kaj en pozicio —dusvastigi la
.. ideon tra la mondo. La Mondfundamen-'
to estos neoficiala institucio, libera de
naciaj katenoj. Ĝia celo estas antaŭenigi.
la ideon kaj senton de mondunueco in-
ter la popoloj de ĉiuj nacioj por pretigi
la vojon por sistemo de mondadministr-
ado subtenota de klera publika opiniom
La sidejo de la Mondfudamento estos
ĉe iu konvene lokita eŭropa urbego kiel
Ĝenevo, Vieno aŭ Hago. La Mondfun—
damento funkcias per du ĉefaj fakoj:
l) por esplorado kaj studado, kaj 2) por
dissemado kaj instruado. En la unua
fako studoj estas farotaj rilate al efika
ekonomia, politika kaj financa mond-
organizoj. Ekz. ll Studado de mono el
precize monda vidpunkto, t.e. peno
trovi, kiu estas la plej bona formo de
mona sistemo kaj cirkulado en mondo
tiel organizita kiel ebligi ke tiu sistemo
estu zorgata sen la komplikaĵoj kiuj
naskiĝas de naciaj cirkuladoj kaj ŝanĝ-
iĝantaj irilatoj, naciaj ekonomiaj planoj
ktp.; 2) Simila enketo pri la kondiĉoj,
al kiuj komercaj planoj kaj ekonomia
organizo devus komformiĝi por progres-
igi la internacian interŝanĝon de komer-
caĵoj kaj servoj sur stabila kaj regula
bazo; 3) Nepartia studo de la problemo
de armilara fabrikado kaj kornetco, en
la mondo, kaj kiel ĝi estos solvita sen
difekto al la pezaj industrioj aŭ al la se—
kureco kaj sendependeco de la plej mal—
grandaj nacioj kiuj ne posedas armil'ar—
ajn'industriojn; 4) Esplorado, el mon-
da vidpunkto, de la efektiva kaj ebla
produkto de neplenuzitaj teritorioj.
La fako de dissemo kaj instruado la:
boros per konferencoj, kontakto kun
estantaj institucioj, la eldonado de
mondgazeto kaj la radio. Konferenco
pri mondaferoj kunvenos ĉiujare kaj al
? estos invitataj ĉefliomoj de diversaj
andoj.
Pluajn detalojn oni povas ricevi de:
World Foundation Committee, 53—54
deroldo de Esperanto
FRANZ VASTA:
Televidado-soIvita problemo
(Daŭrigo.)
Unu mlliono da lumradloi
po-sekunde!
Antaŭ ol ni transiru al plua klarigo
de la interesa temo, ni principe devas
jenon konstati:
Oni ne televidigas laŭ la Nipkow-sis—
temo senpere ian okazaĵon aktualan aŭ
scenaĵon en filmfarejo. sed transmisias
senfadene filmojn, kiuj laŭ la enkon-
duke jam skizita metodo estas (( pal-
pataj )) per la Nipkow-disko. Helpe de
forta lumfonto tralumigata filmo preter—
moviĝas antaŭ la Nipkow-disko, kies
truaro analizas la tralasatan lumon je
(( bildpunktoj n. —— Estas klare, ke la
transmisio estos des pli perfekta, ju pli
da vicoj de (( bildpunktoj n estas aranĝ-
ataj kaj 'ju pli rapide la (( palpo-disko n
turniĝas.— 0ni sukcesis jam, per la
Nipkow-disko analizi la filmbildon je
200 alineoj po 200 bildpunktoj, do
40.000 punktoj Ĉar oni devas kiel ĉe
filmprezentado preterpasigi 25 bildojn
posekunde antaŭ la tralumiganta radio,
por ke alrigardanta okulo ricevu im-
preson de (( moviĝanta bildo >>, estas en-
tute 25 X 40.000 aŭ unu mili0no da
bildpunktoj ĉiusekunde transmisiataĵ
(transmisia televidado de l00-metra fil-
mo daŭrus do 3 minutojn kaj 40 se-
kundojn)!
La opaj bildpunktoj estas jen pli he—
laj, jen malpli helaj, tiel, ke ĉiu el ili
havas sian propran, specialan (( heleco-
valoron >> aŭ (( lum-valoron >). En ege
rapida sinsekvo ili estas projekciataj en
la (( foto-ĉelon )) (selenĉelon), kiu trans—
formas ilin en elektrajn impulsojn de
varianta intenseco konforme al la opaj
u lumvaloroj )) de la et-punktoj, kiujn
la lumradio trapasas.
La ŝanceliĝoj de la elektrofluo en la
(( fotoĉelo n, kaŭzitaj per la varianta
lumforteco de la opaj bildpuuktoj, estas
ege malfortaj. Oni ilin plifortigas kaj
surŝarĝas en sendstacio al t.n. ((portanta
ondo n, disradiante tiun ĉi ondon poste
senfadene en la eteron. Estas uzata
aparta speco de ondoj, t. n. (( ultra-mal—
longaj )) ondoj kun longeco de malpli
ol l0 m.
Por bildsona transmisio (televidigo)
de aktualaj, interesaj okazaĵoj, la ger-
manregna (( Reichs—Rundfunk—Gesell—
schaft n konstruigis specialan ((televidn-
aŭtobuson, sur kies tegmento okazas
la filmigo, dume en la veturilo estas
farata la rivelado, fiksigo, kopiado kaj
,sekigo de la filmo. Tiuj ĉi procedoj
daŭras nur proks. uuu minuton, kaj tuj
poste okazas senprokraste la televidigo
per (( palpado )) de la ĥlmbildoj per la
Nipkow-disko kaj senfadena transmisio
de la fotoĉelaj elektro-impulsoj.
La va|vo de Braun
En la ricevilo oni nun devas repro-
dukti la impulsojn de varianta elektro—
fluo denove en lumon, Tio okazas belpe
de katoda tubo, laŭ sia eltrovinto no-
mata (( Braun'avalvo n. Ĝi estas la koro
de ĉiu televida percepto. En piroforma,
vitra ujo, pro' alvenanta elektrofluo,
estas forpuŝataj de metalaĵo plej etaj,
nevideblaj elektro—partetoj, la (( elek-
tronoj n (negative elektre ŝargitaj). lli
povas esti kunigitaj je subtila lumradio,
elektre direktebla tien kaj tien. La in—
terna faco de la plej larĝa parto de tiu
ĉi piroforma vitrotubo estas surkovrita
per substanco (barium-cian-tavolo), kiu
havas la econ eklumi (fluoreski), kiam
la katoda lumradio surtrafas ĝin. La
elektro-impulsoj, alvenantaj sur ultra-
mallongondo en la katoda tubo (valvo),
influas la helecon (densecon) de la ka-
toda radio en la Braun'a valvo tute kon-
forme al la (( lumvaloroj n de la (( pal-
pata )) bildo. Denove unumilionfoje en
la sekundo, la lumradio alvenas trans—
misiite en la valvo kaj rapidegas en
densaj linioj trans la fluoreska faco de
la tubo. Kiam la rapideganta lumpunkto
estas veninta al la fino de alineo, spe-
ciala instalaĵo transportas ĝin kun ek-
sterordinara rapideco al la alia bild—
rando. Plua instalaĵo forŝiras la lum-
punkton, alvenintan malsupre en la an-
Haymarket, London, S.W., aŭ: 50 East
58th Street, New York.
*) Virulenta= infekta, venena.
gulo de la tuba lumekrano, denove
supren por estigo de la sekvanta bildo.
—— Kvazaŭ kiel ne videbla grifelo, la
elektrona radio desegnas en l/25 se—
kundo bildon sur la (( lumekrano )) de la
Braun'a valvo. Konforme al la varianta
intenseco de la elektro-impulsoj, alven-
antaj en la Braun'a valvo, la divers-
heIaj bildpunktoj kompostiĝas mozaik;
simile kun rapideco de l.000.000 punk-
toj posekunde sur la lumekrano de la
katoda tubo. La okulo ne povas rigardi
la unuopajn fazojn de la bild-estiĝo, ĉar
ĝia perceptkapablo por lumimpresoj
estas tro malvigla. Al ĝi la bildo ŝajnas
esti sorĉata el la nenio: ĉar ZĴ bildoj
posekunde estas transmisiataj, la okulo
ricevas impreson de moviĝanta bildo.
Braun,aj valvoj por televidaj riceviloj
estas fabrikataj en diversaj dimensioj,
laŭ la dezirata bildofaco, kiu fariĝis de
jaro al jaro pli granda. Formato l8X 22
cm. ebligas jam televidan ricevadon en
malgranda rondo. Por estigo de tia
bildformato necesas Braun'a valvo de
30 cm, diametro kaj longeco de 60 cm.
Pli malgranda hejma televida ricevilo
devas esti ekipita per valvo kun dia—
metro de 25 em. kaj tuta longeco de 40
cm. La bildgrandeco ĉe tia valvo estas
l2 x l5 cm.
Oni sukcesis, pligrandigi la Braun'an
valvon tiel, ke bildoj estas riceveblaj eĉ
en formato de 23X24 cm. kaj 24x30
cm.; estis kreitaj ankaŭ instalaĵoj, por
projekcii televidajn bildojn sur ekrano
en formato 3X4 m. por ebligi rigard-
adon al pli granda nombro da personoj.
Bildo kai sono samtempe
Por havi la eblecon, kun la bildo dis-
radii la koncernajn sonojn, oni sam—
tempe kun la bildfotografado filmigas
la sonojn sur ŝtalbendo, kies longeco
estas tiel mezurfiksita, ke dum la bildo
estas transmisiata sur ondo 6,7 m. (Ber—
lina televid-sendstacio), la sonoj estas
disradiataj sur dua ultramallongondo de
6,985 m.
( Finota.)
SvisIando PIiriĉiĝas
por kvara nacia lingvo
Dum ĉi tiu jaro la retoromanoj esperas
atingi sian celon fari la retorornanĉan
lingvon la kvara nacia lingvo de la
svisa federacio. Ĝis nun tri lingvoj: la
germana, franca kaj itala, estas nomataj
naciaj lingvoj en la svisa federacia kon-
stitucio, kaj nur en tiuj tri lingvoj la
oficialaj dokumentoj publikiĝas. La
kvara lingvo parolata en Svislando eĉ
ne estis menciata. La kaŭzo de tio estas,
ke en la tempo, kiam la svisa konsti—
tucio estis privoĉdonata (l848, kun re-
vizioj en postaj jaroj), la romanĉa
lingvo estis malmulte respektata eĉ de
sia popolo mem. kaj neniu pensis iel
enigi ĝin en la federacian konstitucion.
precipe ĉar la romanĉa lingvo kiel ofi—
ciala lingvo en la kantono de Grizono
eĉ ne bezonis federacian rekonon. ln—
tertempe la estimo de la romanĉa lingvo
plialtiĝis.
La romanĉa lingvo, kiu nun estas
parolata de 44.000 homoj en la alpo-
valoj de Grizono, post pluraj jarcentoj
de trankvileco estis atakata dum la
lasta jarcento de la danĝero de pereo.
La moderna trafiko, precipe la fremdul—
trafiko, alkondukis tiom da fremdlingv-
anoj kaj devigis la romanojn adaptiĝi al
tute novaj kondiĉoj (oni rememoru ke
St. Moritz troviĝas meze de la romanĉa
regiono), ke la ekzisto de ilia lingvo
estis minacata. Tiam la mmoj vidante
la danĝeron komencis batali por sia
lingvo kaj sukcesis krei veran romanĉan
renesancon. Multaj lingvaj societoj
fondiĝis, literaturaĵoj eldoniŝis, la lingvo
puriĝis kaj esploriĝis, kaj hodiaŭ la ro-
manĉa parto de Grizono povas fieri pri
proporcie granda kaj valora literaturo
kaj riĉa kultura vivo. Apem kvar ga-
zetoj, pluraj periodikaĵoj, ekz. infan—
gazeto, studentgazeto, pluraj almanakoj
kaj cetere kelkaj libroj ĉiujare.
La estimo de la romanoj por si mem
kaj la estimo de la aliaj svisoj multe
kreskis pro la energia batalo de la rom-
anoj por sia lingvo. Vere okazis neniam
l4 Februaro 1937
fK|E|,, m schEs|s
disvastigi nIan' llngvon kal
plenlgI nlan klubkason
En majo l936 mi ricevis de s—ro Debrouwere
en Kortrijk la instigon aranĝi Esperanto-parol-
adon en Dciflze, najbara urbeto de Astene ——
loko kie mi loĝas. Tuj mi akceptis, ĉar la parol—
onto estis la Cseh—instruisto Henk Thien, kiun
mi jam antaŭe aŭdis kaj vidis laboranta; mi
estis certa pri la aukceso.
Al ĉiuj konatoj kaj samprofesianoj (instru—
istoj) rni dissendis invitojn por la Esperanto—
parolado kaj provleciono. Ankaŭ flugfoliojn mi
presigis, kiujn mi kaj iu simpatianto portis de
pordo al pordo. La 20—an de majo. je la anon—
cita horo, la parolonto kaj mi estis solaj en la
salono. Kredu ke estis por mi tre malagrablaj
momentoj. Sed fe|iĉe, iom post iom la aŭskult-
ontoj venis, kaj la parolado komenciĝis antaŭ 40
personoj. La intereso por Esperanto estis sufiĉe
granda, precipe ĉe ne-instruistoj, kvankam la
plej granda parto de la aŭskultantoj estis instru—
istoj. Sed mi spertis ke miaj samprofesianoj
ĝenerale nur havas intereson por io. se ili povas
mongajni per ĝi. Do. puraj materialistoj ili
estas. lli opipias sin gravaj personoj, kaj la Es-
peranto—movadon stulta afero —— ne inda por ke
ili interesiĝu pri ĝi. Estas lingva movado sub
ilia digneco. Hm!
Flanke lasante tiujn konsideradojn. mi konsta-
tas ke Esperanto estis sur ĉies lipoj, ĉu por ĉu
kontraŭ. La intereso estis vekita.
La rezulto estis ke multaj. ankaŭ personoj
kiuj ne ĉeestis la paroladon, esprimis la deziron
lerni Esperanton.,
Tiu fakto donis al mi la kuraĝon organizi
kurson. Pro malfeliĉa gorĝmalsano mi devis re—
zigni mian planon. Sed s-ro Tl'u'en sin metis je
la dispono de la Flandra Ligo por instrui en
Flandrujo. La sekretario, s-ro Debrouwere kaj
mi. tuj ĉion aranĝis, kaj jam la l6—an, l7—an kaj
lB-an de septembro la Cseh—instruisto devis doni
provlecionojn en Deinze, Waereghem kaj Kor—
trijk, tri lokoj ĉc la sama fervoja linio kaj je
distanco de 25 kilometroj unu de la alia, —— por
plifaciligi la instruadon kaj malplikarigi la vo—
jaĝkostojn.
La vesperoj estis veraj sukcesoj; en ĉiuj tri
lokoj venis multaj aŭskultantoj, kaj multaj sin
anoncis por la kursoj: en Deinze 35 lernantoj,
en Waeregbem 23 kaj en Kortrijk 55. La sel:-
vintan semajnon la kurso jam okazis en la
urboj po du lecionoj semajne. La kursoj estis
tre regule vizitataj, kaj nur malmultaj personoj
pro gravaj kialoj forrestis. ]e la fino de novem-
bro oni festis en la tri lokoj la kursfinon. En
Waereghem oni organizis vespermanĝon kun
dancado nur por la esperantistoj, En Kortrijk
oni festis per granda plensukcesa balo; en Dein-
ze per vcspertnanĝo. ekspozicio kaj same bone
sukcesinta balo.
Eble interesos, ss mi“rakontos, kiel ni en
Deinze organizis la feston, enspezante konside-
rindan monsumon por la kaso de nia freŝe bak—
ita klubo. La kostojn por la vespermanĝo pagia,
kompreneble, la esperantistoj mem. Por la
anoncado de nia ekspozieio kaj privata balo ni
agis tiel: iu klubano havigis anoncojn, enme-
totajn en niajn flugfoliojn. Ni havis tiom da
sukceso, ke ni devis ĉesigi la anoncvarbadon.
alie nia flugfolio fariĝus vera reklamgazeto—
ni enspezis pli ol 600 frankojn. Per tiu sumo ni
presigis luksajn flugfoliojn grandnombre, pagis
ĉiujn kostojn, kaj restia ankoraŭ pli ol 200 fran-
koj. La flugfoliojn disdonis la esperantistoj de
pordo al pordo. Tiel ni faris grandan propa-
gandon kaj eĉ gajnis monon. Ankaŭ mi devas
diri, ke la urbestraro disponigis al ni senpagc
la grandan salonon de la urbodomo por nia
ekspozicio. Gi estis bela kaj grandskala sed la
intereso por ĝi ne estis granda. La sukceso de
nia privata Esperanto-balo estis tiom pli granda.
La ejo estis tute plena, kaj ni enspezis pli ol
l300 frankojn. Paginte ĉiujn kostojn, ni havis
profiton por nia k.aso de preskaŭ l000 frankoj.
55 tiu sumo ni aĉetos librojn, abonos gazetojn
tp.
Tiu sukceso plicntuziasmigis la samideanojn,
kaj regule ili venas al la daŭriga kurso, kiun mi
gvidas mem.
Mauricc VanderIinden, instruisto,
Astene/Deinze (Belgujo).
—
iaj disputoj inter romanoj kaj la ali—
lingvanoj en Svisujo pro lingvaj deman—
doj —— la problemo de lingvaj minori—
tatoj neniam ekzistis en Svisvjo, kie ĉiuj
lingvoj jure kaj fakte havas saman raj—
ton— sed la'romanoj trovas, ke la re—
kono de la romanĉa lingvo kiel kvara
nacia lingvo de la svisa federacio estas
bezonata kiel ekstera signo de la suk-
ceso de la romanĉa renesanco kaj por
doni fundamenton kaj moralan helpon
al la batalo en estonteco por la roman-
ĉa. Krome malagrabla fakto kvazaŭ de—
vigas la svisan federacion rekoni la ro-
manĉan kiel nacian lingvon. Certaj italaj
lingvistoj naciistaj provis pruvi, ke la
mmanĉa estas itala dialekto kaj ke la
romanoj pro tio devas preni la italan
kiel skriblingvon kaĵ direktiĝi laŭ ltal—
ujo. Grandaj filologoj svisaj' j eĉ italaj
refutis la argumentoĵn de a nomitaj
lingvistoj, sed dum kiam la romanĉa ne
estas federacie rekonata, similaj atakoj
estas, eblaj. La romanoj ja mem _de—
fendis sin sub la. devizo de sia poeto
Peider Lansel: Ni itaIians, m' tudaŭV
chs; mmantschs vulaina restar; sed la'
federacio, kiu jam per mono delonge
subvencias la romanojn, ankaŭ jure re—
konu la romanĉan lingvon.
La movado por la rekono jam de lon-
ge estis preparata de la grizonanoj, sed
la 3l-an de januaro ili malfermis la pro-
pagandon tutsvisan. En Zŭricli en la